عنصر آب به دلیل نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری که در شکل گیری جوامع بشری و ظهور تمدن ها و فرهنگ های مختلف داشته است، از دیرباز در میان تمامی اقوام و ملت ها به خصوص ایرانیان، مورد توجه جدی بوده و در باورها، اسطوره ها، آیین ها و ادیان مختلف جایگاهی ویژ را به خود اختصاص داده است. عنصر آب از همان ابتدای تکوین جامعه ایرانی، مورد احترام بوده و عنصری مقدس محسوب می شده است. بر همین اساس، ایزدان متعددی را مسئول حمایت و نگهداری از آب می دانسته اند.
همین نقش ویژه و تاثیر گذار باعث شده است تا شاعران و نویسندگان ایرانی توجه خاصی به این عنصر بسیار سودمند و فرهنگساز مبذول داشته و در اشعار و آثار خود به تصویر سازی و مضمون پردازی با این عنصر حیاتی بپردازند (پورخالقی، 1389).
نفوذ کلام شعرا را بر جوامع نبایستی از نظر دور داشت.در شرایط فعلی کره خاکی، بحرانهای زیست محیطی، گرمایش زمین، آلودگی های فراگیر، کمبود منابع آب و آلودگی وسیع رودخانه ها و دریاها و اقیانوس ها. اشعار در جامعه نقش دارند، ادبیات بخشی از فرهنگ یک جامعه است، آثار ادبی گنجینه ای فرهنگی اند. پرداختن به زیبایی های طبیعت و نقوش بدیع آب در آثار ادبی ، پیامهای دیگری نیز برای انسان امروزی در بر دارد. این که برای نگهداری آن باید کوشید . حفاظت از منابع آب، استفاده منطقی از منابع، آلوده نکردن، توزیع عادلانه، مسدود نساختن جریان طبیعی رودخانه ها، جلوگیری از بیابان زایی و حفظ گونه ها، مهار آلودگی های اتمی و نفتی، مفاهیمی هستند که در کنار درک زیبایی های طبیعی درک میشوند. آب به شکل رودهایی که بین المللی اند، ماهیت سیاسی یافته است، استفاده و بهداشت آبهای مشترک توسط کشورهای آبراهی موضوع روز روابط کشورهای همسایه است. محیط زیست و آب همچنان که موضوع جهانی و منطقه ای است، در ادبیات جهان نیز مورد توجه است، موضوع تحقیق اساتید بنام رشته ادبیات تطبیقی در دانشگاه هاروارد را ، هشیاری سیاره ای ، ارتباط بحرانهای زیست محیطی و ادبیات تشکیل می دهد. متون ادبی به زبان فارسی نیز سرشار از تصویر آب است ، تصمیم گرفته ام تا تصاویر مرتبط با محیط زیست در آثار ادبی را در وب نوشت چشمه بیاورم. و به گسترش ارتباطات فرهنگی میان فارسی زبانان و اهل ادب همت گمارم.
شعر فارسی را در فاصله سه قرن نخستین، یعنی تا پایان قرن پنجم هجری، باید شعر طبیعت خواند زیرا، با اینکه طبیعت همیشه از عناصر اولیه شعر در عر زمان و مکانی است و هیچگاه شعر را از طبیعت به معنی وسیع کلمه نمی توان تفکیک کرد، شعر فارسی در این دوره بخصوص از نظر توجه به طبیعت؛ سرشارترین دوره شعر در ادب فارسی است. چراکه شعر فارسی در این دوره شعری است آفاقی، و برون گرا ( Objective ).شاعران برجسته این دوره عبارتند از : شهید بلخی، فرالاوی، مصعبی، ربنجنی، آغاجی، ابوشکور، رودکی، دقیقی، کسایی، جویباری، بشار، مرغزی، عماره مروزی، منجیک، منطقی رازی، فردوسی که در باره چند تن از ایشان بطور جداگانه بحث خواهیم کرد.
رودکی
رودکی نماینده کامل و تمام عیار شعر در عصر سامانی و بر روی هم اسلوب شاعری قرن چهارم است. خیال شاعرانه در دیوان او بیش و کم در قلمرو عناصر طبیعت سیر می کند و آنگاه که از نفس طبیعت سخن می گوید او را بیشتر با انسان و طبیعت جاندار می سنجد و از این روی بدلایلی که در بحث ایستایی و حرکت در صور خیال یاد کردیم، تصویر های شعر او متحرک و جاندار و زنده است( شفیعی کدکنی، 1366)
ادامه دارد... علیرضا حجازی
منابع :
پورخالقی چترودی، مهدخت ، محمودی، محمد علی (1389) بازتاب اسطوره ها و باورهای کهن پیرامون آب در شعر خاقانی، مجله مطالعات ایرانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال نهم، شماره هجدهم، پاییز 1389
شفیعی کدکنی، محمد رضا (1366) صور خیال در شعر فارسی تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریه بلاغت در اسلام و ایران، انتشارات آگاه