باران خواهى و فرهنگ آب در ایران بزرگ فرهنگی

کانال باران خواهی و فرهنگ آب در ایران بزرگ فرهنگی

آدرس لینک کانال باران خواهی و فرهنگ آب در ایران بزرگ فرهنگی: 

https://telegram.me/tirganceleberation

آیین باران خواهی در نواحی مختلف ایران

نویسنده: علی خوشتراش

آیین باران خواهی از جمله آیین هایی است که در سراسر دنیا با شیوه ها و گونه های متفاوتی برگزار می شود اما آن چیزی که همه این آیین ها را به هم مرتبط می کند مساله بی آبی و بی بارانی است؛ موضوعی که همه ساله، ابتدا کشاورزان و پس از آن دامداران را تهدید می کند. 

 کشور ایران به دلیل تنوع جغرافیایی، دارای فصول کشت مختلف است. مثلادر بسیاری نقاط که گندم پایه کشاورزی محسوب می شود، این محصول را در زمستان در گندم زاران دانه افشانی می کنند اما در نواحی دیگری که برنج می کارند فصل کشت محصول معمولاابتدای بهار است به همین دلیل، فصول بی آبی و زمان نیاز به آب، خصوصا نیاز به ریزش باران متغیر است. از گذشته های بسیار دور کشاورزان و دامداران ایرانی، زمانی که از بی آبی و نباریدن باران مستاصل شدند اقدام به برپایی آیینی کردند که تا به امروز این رسم در نواحی مختلف برگزار می شود. این آیین در نواحی مرکزی ایران تحت عنوان «چمچه (قاشق) گلین (عروسک)» و گلین در بوشهر برگزار می شود. اگرچه امروز آیین چمچه گلین مانند دهه های گذشته از توجه بسیار کمتری برخوردار است اما هنوز گزارش هایی به دست می رسد که این رسم در نواحی مختلف اجرا می شود. نکته جالبی که در برگزاری این رسم قابل توجه است حضور کودکان است زیرا بدون آنها این آیین به هیچ وجه برگزار نمی شود. در مناطق گرم، خشک و حاشیه کویری ایران در این مراسم بچه ها «چمچه» یا قاشق چوبی بزرگی را تهیه می کنند و لباسی شبیه لباس عروسکی را که از قبل آماده کرده اند به تن چمچه می پوشانند و آن را چمچه گلین می نامند که این اسم می تواند به نوعی معنای عروس باران را تداعی کند. در ادامه اجرای این مراسم یکی از کودکان چمچه گلین را به دست می گیرد و همراه بچه های دیگر در حالی که ترانه عروس چمچه و تمنای باران را می خوانند برای گرفتن هدیه به در خانه ها می روند. این آیین اغلب در روستاها اجرا می شود و در میان شهرنشینان رواج ندارد. دسته با گروه باران خواهان که عروس باران را به همراه دارند و بر در خانه ها می روند در ابتدا با ریختن یک سطل آب از سوی صاحبخانه به روی عروسک با چمچه گلین روبه رو می شوند. صاحبخانه پس از ریختن آب مقداری حبوبات، مواد خوراکی، یا پول به بچه ها می دهد تا آنها پس از دریافت ارزاق به در خانه دیگر بروند تا از صاحب آن خانه همان چیزی را طلب کنند که از خانه پیشین طلب کرده بودند. این دریافت ارزاق یا آذوقه در واقع خود برجای مانده از یک آیین کهن تر است که به آن می شود «گدایی آیینی» گفت. در پایان بچه ها با موادی که گردآوری می کنند به کمک زن ها و بزرگ ترهایشان آش مخصوص آیین باران خواهی را می پزند و آن را میان خود تقسیم می کنند. 

 در این مراسم دو نکته بسیار قابل توجه است که یکی حضور کودکان و دیگری پخت آش یا غذای جشن است. کودکان که در تمامی اقوام و ملل به پاکی و معصومیت شهرت دارند در واقع می توانند بهترین واسطه برای درخواست باران باشند و با نشان دادن شمایل زمینی عروس که در واقع «مام زمین» است ایزد باران را برای به زمین آمدن ترغیب می کنند و در نهایت برای جشن عروسی اش میهمانی به راه می اندازند و ولیمه می دهند. 

این مراسم در گذشته در اکثر روستاهای مرکزی به ویژه منطقه سربند، شازند و همچنین روستاهای مناطق ترک نشین اجرا می شد و هنوز هم در برخی روستاها اجرا می شود. 

در نواحی شرقی گیلان، اغلب روستاییان جلگه نشینی که برنج می کارند در ماه تیر با بحران کمبود آب روبه رو می شوند زیرا ماه تیر کم باران ترین ماه آنجاست. در این ماه اکثر منابع آبی بر اثر ذوب شدن برف ها به شدت کاهش پیدا می کنند تا حدی که اگر باران نبارد محصولات کشاورزی به ویژه برنج آنجا نابود خواهد شد. کشاورزان مناطق سیارستاق و رحیم آباد شهرستان رودسر، در اقدامی دسته جمعی از روستا های مجاور برای اجرای مراسم باران خواهی یاری می جویند. به طوری که همه ساکنان بنا به وسع خود برنج و پول (برای تهیه قربانی) هدیه امامزاده محل می کنند تا در روز موعود غذای نذری پخته شود. در روز موعود بعد از تهیه غذا مردان به همراه ریش سفیدان و افراد پاک به آستانه امامزاده می روند و سینه زنان درهای امامزاده را می کنند و تشییع کنان به کنار رودخانه می برند و پای درها را در آب می گذارند و برمی گردند تا غذای نذری را میان مردم تقسیم کنند. پس از دادن غذا، درها را با احترام و خواندن دعا، دوباره به جای اول خود برمی گردانند. این آیین هرازگاهی در این مناطق برگزار می شود زیرا کم آبی شدید هر از چند سالی در آن نواحی اتفاق می افتد. (منبع: روزنامه شرق، شماره 1452، 10/11/90، صفحه 13)

منبع: